Toezicht op nieuwe samenwerkingen

Flexibele
scenario’s naar aardgasvrij 2050

De doelstelling van het Klimaatakkoord is zonneklaar: in 2030 moeten 1,5 miljoen bestaande woningen van het aardgas af zijn, in 2050 gaat het om alle 8 miljoen woningen (waaronder de 2,4 miljoen corporatiewoningen). De route ligt echter niet vast, de gemeente heeft de regie en corporaties hebben onvoldoende middelen. Wat betekent dat voor de toezichthouders?

Corporaties nemen hun verantwoordelijkheid om bij te dragen aan de energietransitie. Als onderdeel van het Klimaatakkoord hebben zij afgesproken om 100.000 woningen versneld van het aardgas af te halen. Volgens het landelijk kader de Startmotor sluiten corporaties deze woningen uiterlijk in 2022 aan op bestaande warmtenetten of hybride warmtepompen. Daarnaast experimenteren corporaties al op ­kleinere schaal. In 2050 moeten alle woningen aardgasvrij zijn. Die weg is echter nog lang en  vol doornen, zoals Ed Nijpels, bewaker van het Klimaatakkoord vaststelt.  Complicerende factor is de conclusie van het recente onderzoek Opgaven en middelen, in opdracht van drie ministeries en Aedes: tot 2035 komen corporaties circa dertig miljard euro tekort om alle maatschappelijke opgaven te financieren. De vraag is: hoe vinden corporaties de juiste balans tussen beschikbaarheid, betaalbaarheid én duurzaamheid? De energietransitie kost enorm veel geld, maar corporaties moeten ook voldoende betaalbare woningen hebben, nú en in de toekomst. Dat vraagt om adequate kennis en scherp toezicht, stelt VTW-directeur Albert Kerssies.

Samenwerking

Corporaties werken al veel samen in lokale net­werken om bewoners in wijken zo goed mogelijk te helpen, maar de ambities van het Klimaatakkoord vragen om nieuwe vormen van samenwerking. Volgens dit akkoord heeft de gemeente de regie om wijkplannen op te stellen om de woningen van het aardgas te halen. Maar de gemeente komt geen stap verder zonder medewerking van alle betrokken partners: de corporaties in de wijk inclusief de huurders, de particuliere eigenaren, de netbeheerders en de warmtebedrijven.  Deze nieuwe samenwerking vraagt ook om een andere rol van toezichthouders. De RvC’s moeten, net als in de al bestaande lokale netwerken, verder kijken dan alleen het toezicht op de eigen corporatie. Dat is een spannend proces: de praktijk van de samenwerking is weerbarstig en de onzekerheid over te volgen koers in de energietransitie is groot. Kerssies: ‘Benadruk als RvC het belang van die netwerken: de eigen corporatie kan het niet alleen. Zeker niet in de energietransitie. Dat vraagt ook om lef: om los te durven laten.’

Aan de voorkant meepraten

Volgens VTW-directeur Kerssies moeten corporaties echter niet afwachten tot de gemeente met plannen komt, maar moeten zij aan de voorkant al meepraten over de regionale en lokale koers voor de energietransitie. (Lees: de Regionale Energie Strategie (RES) en de Transitievisie Warmte van de gemeente). Toezichthouders moeten hun bestuurders daar scherp op houden. ‘Praat uw corporatie mee in het regionale overleg over de RES? In dat overleg worden afspraken gemaakt over de inzet van warmtebronnen voor de regio. Die afspraken hebben gevolgen voor de wijkplannen in de gemeente. Is uw corporatie ook aan de voorkant bij die plannen van de gemeente betrokken om de wijken van het aardgas af te halen?’

Digitaal congres Toezicht op de energietransitie

De VTW houdt op 9 oktober het digitale ledencongres over Toezicht op de energie­transitie. Klik hier voor het ­volledige programma.

Kritisch op rol gemeente

Volgens Henri Bontenbal, die als strateeg bij net­beheer Stedin een discussiepaper over de energietransitie in de gebouwde omgeving schreef, moeten corporaties de opstelling van de gemeente kritisch volgen. Hij stelt dat het Klimaatakkoord geen duidelijke kaders biedt voor de aanpak in de energietransitie. ‘De gemeente heeft de regie, maar heeft niet altijd alle kennis in huis over de technische opties om woningen van het aardgas af te halen. Om de juiste afwegingen te maken, ook over de betaalbaarheid, is die kennis nodig. Check als  RvC of de eigen organisatie die kennis voldoende  in huis heeft. Alleen dan kan de corporatie op  een goede manier het gesprek voeren met de ­gemeente.’

Sociale opgave

De energietransitie gaat echter niet alleen over techniek, maar is vooral een sociale opgave. Hoe krijgen we de bewoners, inclusief de (kwetsbare) huurders, mee? Volgens Bontenbal kunnen corporaties bij uitstek opkomen voor de belangen van de (toekomstige) huurders. Stel daarover vragen als RvC. ‘Over betaalbaarheid: hoe voorkom je dat de rekening bij de huurders komt te liggen? En over keuzevrijheid van de huurder: als alle woningen op een warmtenet van één warmtebedrijf worden aangesloten, en huurders niet meer kunnen overstappen naar een andere energieleverancier, wat betekent dat dan?’

Verder kijken

Bontenbal erkent dat het corporaties ontbreekt aan middelen om aan alle maatschappelijke opgaven te voldoen, inclusief de energietransitie, maar stelt ook dat corporaties – én toezichthouders – verder moeten kijken dan alleen warmtenetten en warmtepompen. Een alternatieve route kan aanzienlijk in kosten schelen. Een hybride waterpomp (60 procent aardgasvrij) bijvoorbeeld is veel goedkoper dan aansluiting op het warmtenet, stelt hij. Met betere isolatie en – op termijn – vervanging van aardgas door groen gas is de hybride waterpomp volgens Bontenbal een serieuze optie.

Flexibele scenario’s

De doelen van het Klimaatakkoord zijn ambitieus, maar veel is nog onzeker: hoe krijgen we de financiering rond? Welke techniek is de beste optie? Hoe krijgen we de huurders mee? Check als RvC als eerste de prestatieafspraken met de gemeente: wat is hierin geregeld over de energietransitie? Richting 2050 moeten corporaties flexibele scenario’s voor de energietransitie opstellen en die vertalen naar de portefeuillestrategie (check: betaalbaarheid, beschikbaarheid én duurzaamheid). Reserveer ruimte in de meerjarenbegroting voor de energietransitie. Kerssies: ‘We weten nog niet welke koers we moeten varen, maar we kunnen niet afwachten. We moeten nú aan de slag. Het liefst samen met andere corporaties.’

Tekst: Lisette Vos, Illustratie: Curve

TIJDBALK

ENERGIE-
TRANSITIE
CORPORATIES